ذرع ونیم تبریز102x149

در زمینه قالی بافی در شهر تبریز، باید چند نکته مهم را به خاطر سپرد. اول این که تبریز و بازرگانان این شهر، در نیمه دوم قرن نوزدهم، کوشش چشمگیری برای رونق صادرات فرش داشته اند که در تاریخ فرش ایران، فراموش نشدنی است. دوم این که در تبریز و کلیه شهرهای آذربایجان، واحدی به نام "قابال" رایج و مساوی با 14000 گره در 7 سانتیمتر است که به جای رج شمار به کار می برند. (در تبریز یک ذرع را بین 108 تا 114 سانتیمتر حساب   می کنند) سوم این که در تبریز، هر گونه نقشه با هر نگاره ای بافته می شود مثلاً ترنج کرمانی با لچک مشهدی و حاشیه کرمانی را می توان در یک نقشه یافت.

در مورد پرز فرشهاي تبريز بايد به اين ويژگي اشاره كنيم كه حالت ظاهري اين پرزها نه درخشان است و نه ابريشمين، و اين موردي است كه درباره ساير گونه هاي فرش ايران نيز صادق است. اين عدم شفافيت و خشكي را نمي توان به كيفيت پشم نسبت داد كه كاملاً عكس اين قضيه است و پشمها بخصوص وقتي كه از ماكو و يا از دشت طالش آورده مي شوند داراي كيفيت بسياري عالي هستند. عدم شفافيت و خشكي اين قاليها ناشي از رنگرزي آن و استفاده از آب شور تبريز است كه داراي نمك فراواني است.نخ هاي پود قالي هاي تبريز، از دو رشته تشكيل شده اند: يكي از آنها ضخيم و ديگري نازك است. اولين رشته (سفيد يا خاكستري) كه براي حجيم  كردن قالي و انعطاف پذيري آن در نظر گرفته شده است بصورت كشيده از ميان نخ هاي تار كه در دو سطح زير و رو قرار دارند عبور مي كند. رشته دوم نيز كه غالباً به رنگ آبي نفتي يا قرمز است، از ميان همين تارها مي گذرد. با اين تفاوت كه نخ هاي تاري را كه رشته پود اول از هم جدا كرده بطور محكم به يكديگر پيوند مي دهد. يعني رشته نخ هاي تارهاي زيرين در رو و تارهاي رويي در  زير قرار مي گيرند. اگر قالي هايي را كه براي گره هايشان از خامه نازكتري استفاده مي كنند مستثني كنيم، قالي هاي تبريز بطور قابل توجهي،‌ضخيم، سنگين و بادوام هستند.

ضمناً در آذربایجان که اینک به سه استان تقسیم شده است و تبریز تقریباً در میانه این منطقه وسیع قرار گرفته است، عشایر شاهسون و افشار علاوه بر بافت قالی و قالیچه، بهترین دست بافته های خود را از قبیل ورنی، سوماک و جُل های عشایری در این حوزه می بافند. گره قالی بافی در تبریز، گره متقارن (ترکی) و بافت آن دو پوده و پرزش کوتاه و نازک است. نقشه رایج در این شهر، انواع طرح های شاه عباسی، ماهی درهم، درختی، گلدانی، اسلیمی، لچک و ترنج، افشان، شکارگاه، شیخ صفی، قوبا، گل فرنگ و گوبلن است. بسیاری از طرح های دیگر هم به کار می رود که به نام استادان طراح موسوم شده است از جمله طرح استاد به نام و دیگران. تبریزی ها، تخصص ویژه ای در روش کهنه کردن فرش ها از طریق شستن فرش با خاکستر چوب دارند که باعث افزایش فروش و صادرات فرش ناحیه شده است.