پرداخت و روگیری فرش دستباف

کلیه ی فرشهای گره دار (پرزدار) پس از اتمام بافت و یا هنگام بافت،پرداخت یا روگیری می شوند. به عبارت دیگر اضافی پرز گره ها قیچی و ارتفاع آنها متناسب رجشمار فرش، کوتاه می شوند. بافندگان مناطق مختلف کشور برحسب شیوه ها و سنت های قالیبافی خود به دو طریق نسبت به پرداخت فرش اقدام می نمایند. گروهی از بافندگان مانند بافندگان اصفهان، کاشان،قم ،اراک، ورامین،آذربایجان و برخی از نواحی غرب کشور ،طبق روش متداول در این مناطق در هنگام بافت فرش و معمولا پس از بافت هر 2 الی4 رج از فرش، اضافی سر پرزها را قیچی و پرداخت می نمایند. اما برخی از بافندگان برخلاف این شیوه در هنگام بافت قالی از قیچی نمودن اضافی سر پرزهای فرش خودداری و به این ترتیب پس از اتمام فرش آن را به کارگاههای پرداخت منتقل و توسط پرداخت گران، تمام فرش توسط قیچی برقی کاملا پرداخت می گردد.مناطق کرمان، شمال خراسان (مشهد،سبزوار، کاشان) از مهمترین مناطقی هستند که به این شیوه فرش های خود را پرداخت می نمایند. البته با توجه به اینکه بافندگان ماهر نیز ممکن است درهنگام بافت نتوانند بطور یک دست و کاملا صاف پرزها را قیچی نمایند لذا اصولا کلیه فرشها پس از بافت جهت پرداخت نهایی و یک دست شدن سطح فرش به کارگاههای پرداخت منتقل می گردند. اما پرداخت فرش درهنگام بافت از امتیاز خاصی نسبت به روش دوم برخوردار است و آن این است که امکان مشاهده و برطرف نمودن هرگونه غلط بافی میسر است و لذا می توان اشتباهات بافت و هرگونه عیوب دیگر همچون بالازدگی، شکستگی طرح و ... را به موقع شناسایی و برطرف نمود. درصورتیکه اگر فرش هنگام بافت پرداخت نگردد، به علت عدم وضوح طرح و نقش امکان مشاهده ی معایب فرش و برطرف نمودن آن نیست و پس از اتمام فرش و پرداخت چنانچه فرش دارای اشتباهات ناشی از بافت باشد، برطرف کردن آن تقریبا غیرممکن است. قیچی های برقی که برای پرداخت و کوتاه کردن اضافی پرزها به کار می روند دارای دندانه های مختلفی هستند تا امکان تنظیم ارتفاع پرز با رجشمار و به دلخواه میسر گردد.قبل از ورود قیچی های برقی به ایران پرداخت نهایی فرش ها توسط قیچی های دستی بزرگ و کاردهای بزرگی انجام می شد که به تدریج با ورود قیچی های برقی و مکانیکی، کاربرد آنها کاهش یافت. معمولا پس از پرداخت نهایی فرش برای بیرون آوردن پرزهای پشم و الیاف اضافی ناشی از قیچی شدن نخ های پشم، اره های دندانه دار بزرگی را بر روی فرش می کشند تا پرزهای اضافی از لابه لای فرش خارج گردد.

به عقیده ی برخی قیچی های دستی معروف به فارسی از امتیاز خاصی نسبت به قیچی های دستی نوع ترکی برخوردارند. زیرا در کلیه قیچی های فارسی زائده ای به شکل یک لبه ی پهن بر روی دو تیغه ی قیچی تعبیه شده که در رجشمارهای مختلف ارتفاع این زائده متناسب با ارتفاع مورد نیاز پرز فرش، تغییر می کند و لذا بافندگان راحت تر رجهای بافته شده را قیچی می نمایند. در قیچی های نوع ترکی بسته به نوع ظرافت و رجشمار فرش فقط تیغه های قیچی ظریف تر و یا ضخیم تر می گردند.

امروزه با توجه به ابداع شیوه های جدید در پرداخت فرش های ریزبافت و همچنین رواج سبکهای جدید مانند حجم بافی قیچی هایی با ظاهر متفاوت ساخته شده اند تا امکان پرداخت متناسب با برجستگی های مورد نظر میسر گردد.

به قیچی نمودن پرزهای اضافی فرش، پرداخت، روگیری و سپرچین کردن نیز گفته می شود.

منبع

کتاب پژوهشی در فرش ایران، تالیف و گردآوری تورج ژوله،انتشارات یساولی،1381