مواد اولیه فرش دستباف

مواد اولیه

پشم  گونه ای تارپروتئینی است که از روی بدن گوسفند چیده می شود. در ایران، پشم گوسفندان نژاد بختیاری، بلوچی، قره گل، کردی، کرمانی، ماکویی، مغانی، خراسانی و کرمانشاهی شهرت دارد.از پشم برای خامه فرش استفاده می شود. بهترین خامه های فرش پشم هایی است که در بهار از گوسفند زنده می چینند. پشم دباغی، یعنی استفاده از پشم گوسفند مرده ای که به وسیله عملیات شیمیایی از پوست جدا می شود و برای قالی بافی مناسب نیست. برای استفاده پشم در قالی بافی و تهیه خامه فرش به ترتیب، پنج مرحله انجام می شود: چیدن، تفکیک، شستن، حلاجی و ریسیدن پشم. کارخانه های پشم ریسی دو نوع خامه تهیه می کنند. پشم یک لاتاب در فرش های مرغوب و پشم دولاتاب در فرش های معمولی به کار می رود. در نمره گذاری الیاف پشم، هر چه نمره پشم بالاتر باشد، الیاف ظریف تر است.

ابریشم  گونه دیگری از تار پروتئینی است که در اثر انجماد مواد مترشحه از کرم ابریشم به دست می آید. از ابریشم در چله و خامه فرش استفاده می کنند. تولید ابریشم با بیش از 2600 سال سابقه تاریخی و کابرد آن در انواع پارچه و قالی ایران شهرت و اعتبار جهانی دارد.تاریخ نگاران و جهانگردان زیادی از جمله هرودت، ابن حوقل، توماس هربرت و شاردن در نوشته های خود  ابریشم ایران را بسیار مشهور و با ارزش خوانده اند.

فعالیت های نوغانداری در مناطق گیلان، مازندران، خراسان، آذربایجان، کاشان، یزد و جنوب کشور انجام می شود.

استفاده ابریشم در قالی بافی و تهیه خامه ابریشمی به ترتیب پنج مرحله دارد: صمغ گیری، سفیدگری، وزن دادن، روغن زدن و رنگرزی ابریشم.

پنبه  یکی دیگر از مواد اولیه قالی بافی است که نخ آن در تار و پود قالی مصرف می شود. پنبه  که واژه ای است پهلوی، نام گیاهی است از تیره پنیر کیان و گلدار. نژاد بومی پنبه(مثل پنبه های آسیای) و نژادهای خارجی(مثل آپلند و آگالا) مرغوب و برای تار و پود قالی مناسب هستند. پنبه  پس از حلاجی- یعنی پاک کردن پنبه و باز کردن تارهای آن- به شکل رشته نازک و بلند در می آید و می توان از آن برای تار و پود قالی بهره گرفت.

استخوان بندی چارچوب اصلی و عنصر اساسی فرش به تار، پود و پرز بستگی دارد که استخوان بندی دست بافته را تشکیل می دهد.

تار  که به اسم های چله، تا، تون و تونه هم گفته می شود به شبکه ای از رشته های عمودی و موازی با هم گویند که از بالای دار قالی بافی به پایین کشیده شده است. تارها به فاصله معینی، با کشش یکنواخت و به طور یک در میان (یکی در جلو و دیگری در عقب دار) قرار دارد. جنس تار بیشتر از پنبه است ولی استفاده از پشم و ابریشم هم امکان پذیر است. در چله کشی، باید محاسبه های لازم برای انتخاب نقشه و نمره نخ صورت گیرد و در ضمن تناسب نخ چله با رج شمار فرش در نظر گرفته شود.

پود  الیاف و رشته های افقی و موازی با هم هستند که از میان تارها به زاویه 90 درجه عبور داده شده اند و پس از هر رج بافت فرش با شانه کوبیده می شوند تا فرش دوام و استحکام بیشتری یابد. جنس پود هم مانند تار، بیشتر، از پنبه است. ظرافت و کلفتی پود باید براساس رج شمار فرش انتخاب شود.

 پرز  قالی که به آن خواب، خامه و گوشت قالی هم گفته می شود، نخی است از پشم یا ابریشم که به دور تار گره می خورد. در واقع، پرز و خامه همان نخ گره زنی در قالی بافی است و به عبارت دیگر، خامه قالی پس از گره خوردن بر روی قالی، نقش و نگار قالی را به وجود می آورد. خامه و پرز قالی اعم از پشمی یا ابریشمی از لحاظ قطر، تاب و لا یکسان نیست و براساس نظام نمره گذاری ، تعیین می شود.

منبع

کتاب فرش ایران نوشته فضل الله حشمتی رضوی، انتشارات دفتر پژوهش های فرهنگی, سال 1380.