رفوگری فرش دستباف

*رفوگری فرش و عملیات تکمیلی آن*

مرمت لزوما رفوگری فرش نیست ولی عملیاتی که به نوعی در تکمیل و یا رفع نواقص فرش انجام می شود زیر پوشش رفوگری قرار می گیرد. رفوگری کاری است که معمولا نیازمند تجربه و مهارت خاصی است و افرادی که اقدام به این کار می کنند باید دارای سابقه طولانی در بافت، رنگرزی، شناخت رنگ و مواد اولیه فرش باشند.

کلیه آسیب دیدگی های فرش را می توان به سه گروه تقسیم نمود:

الف- آسیب دیدگی کم

ب- آسیب دیدگی متوسط

پ-  آسیب دیدگی زیاد

الف- آسیب دیدگی کم (رفوی درجه سه- رفوی آسان) شامل ترمیم دررفتگی شیرازه- ترمیم پارگی (از بین رفتن ریشه ها)- رفع لکه های سطحی

این نوع آسیب دیدگی لزوما به متن و نقشه فرش ربطی نداشته و گاهی اوقات از ریشه های آماده برای ترمیم فرش استفاده می شود. در موردی که ریشه ها به طور تک تک و یا در فواصل مختلف از بین رفته باشد، می توان با وارد کردن نخ های مشابه چله در گلیم و در لبه فرش چله ها را کامل کرد.

برای ترمیم شیرازه نیز بهتر است نقاط آسیب دیده در کنار فرش کاملا خالی شده و سپس با نخ همرنگ و با همان ضخامت شیرازه ها کامل شود. درمورد رفع لکه های کوچک و سطحی، مقدار کمی پرداخت (قیچی)، چنانچه تفاوت زیادی درارتفاع پرزها ایجاد نکند، می تواند موثر باشد. برای از بین بردن لکه ها استفاده از مواد رنگبر چون باعث کم رنگ شدن تمام رنگ زیر لکه می شود، توصیه نمی گردد.

ب- آسیب دیدگی متوسط (رفوی درجه 2—رفوی متوسط) – ساییدگی ها- پارگی های کوچک – بیدزدگی.

در این  آسیب دیدگی معمولا چله فرش سالم مانده و قابل استفاده است.

پ- آسیب دیدگی زیاد (درجه یک- رفوی سخت و کامل) شامل موارد زیر و مشابه آنها:

1-    سوختگی قسمتی از فرش

2-    پاره شدن وساییدگی در اثر حمل فرش و یا وارد آمدن وسایل نوک تیز و ضربات سنگین و یا رطوبت زیاد. در این نوع آسیب دیدگی معمولا گره ها همراه با چله فرش از بین رفته و نیاز به ترمیم اساسی دارد.

برای انجام هرگونه عمل ترمیمی در موارد فوق لازم است:

1-    ابتدا فرش کاملا غبارگیری شود.

2-    فرش را روی زمین صافی گسترده و سوراخ ها بازدید شود.

3-    اگر سوراخ در اثر مواد شیمیایی مانند اسید یا قلیایی ایجاد شده باشد، ابتدا باید فرش شسته شود.

4-    اگر فرش دارای سوراخ های متعددی باشد و فاصله این سوراخ ها از یکدیگر کم باشد (نسبت سطح سوراخ ها نسبت به سطح بافت باقیمانده بیشتر است) نخ ها و بخش های سالم بین سوراخ ها باید بریده شود و سوراخ بزرگی ایجاد شود.

یادآوری1 – برای فرش های پوسیده که چله آنها شکسته (ترکیده) است به ویژه در مورد فرشهای قدیمی و با ارزش، نباید تارها را پاره کرد و یا خامه های آن را بیرون آورد، بلکه به روشی خاص چله ها از درون سوزن کشی شده و محکم می شوند.

یادآوری2 – فرش هایی که از قسمت جلو بیدخورده ( و یا پرز آنها از بین رفته)، از روی فرش و فرشهایی که از قسمت پشت بیدخورده ، از پشت فرش ترمیم می شود.

5-    باید نوع آسیب دیدگی را مشخص کرد. در مورد فرش های پاره و یا سوراخ شده، سطح آسیب دیده از بالا به پایین روی دار و یا درون قاب و یا روی تخته محکم می شود.

6-    الیاف پرز یا تار که دارای استحکام کافی نیستند باید قطع شوند.

7-    نقشه قسمت پاره شده و یا آسیب دیده از روی قسمت های سالم فرش مشخص شود و در صورت امکان مجدد، طراحی و آماده گردد.

8-    وسایل رفوگری باید آماده شده در دسترس قرار گیرد.

نکته : وسایل رفوگری شامل قیچی، قلاب، سوزن مخصوص، سوزن درشت، یک عدد دهن باریک (یا انبردست) و نخ های مورد نیاز است. رفوگران قدیمی و با تجربه معمولا براساس نیاز وسایلی نظیر چکش، میخ، کاسه، بطری، اتو، کیله (نوعی نوار سوزنی ماشین های کارد در کارخانه ها ی نساجی) و موم به این مجموعه  می افزایند.

منبع

کتاب پژوهشی در فرش ایران، تالیف و گردآوری تورج ژوله،انتشارات یساولی،1381